MAJORCA 1838/1839
 |
| George
Sand, portret autorstwa Auguste’a Charpentiera, ok. 1838 r. i Fryderyk Chopin, portret autorstwa Marii Wodzińskiej, ok.1836 r. Fot. Musée de la Vie Romantique / CC0// Archive / Alamy / Be&W |
For English version, please scroll below the Polish text
187 lat temu para kochanków, Fryderyk Chopin i George Sand,
uciekła z zimowego Paryża na Majorkę. Chcieli spędzić tam cudowne chwile.
Podróż okazała się gotyckim horrorem.
Nie przebierała w słowach. „Jeszcze miesiąc w
Hiszpanii i pomarlibyśmy oboje, Chopin i ja, on z melancholii i wstrętu, ja z
gniewu i oburzenia”. W tym samym liście George Sand przysięga, że
jeśli cokolwiek napisze o Majorce, „to tylko żółcią”. Słowa dotrzyma.
Jednak na koniec to Majorka okaże się górą. Ale wszystko po
kolei.
Chopin i George Sand: początki romansu
Poznają się na wieczorku towarzyskim u hrabiny Marii
D’Agoult i Ferenca Liszta. Jest listopad 1836 roku.
26-letni Fryderyk Chopin jeszcze nie dorównuje Lisztowi
sławą, ale już ciągnie się za nim opinia wirtuoza fortepianu i więcej niż
zdolnego kompozytora. Nosi się jak dandys, ma bujną czuprynę i kaszle „z
nieskończonym wdziękiem”. Trudno go nie zapamiętać.
Fryderyk zjawia się u Liszta, by zagrać na koncertowym
fortepianie. Unika występów przed dużym audytorium, bo ma wtedy tremę. Co
innego kameralne występy. Tego wieczoru wokół pianisty zbiera się śmietanka. Od
Mickiewicza do Heinego, a między nimi 32-letnia Aurora Dupin, która –
uwolniwszy się od rozpustnego męża-barona, który zdradza ją ze służbą –
utrzymuje się z pisania powieści pod pseudonimem George Sand. Nie krzywduje.
Wątły jak szczapka Chopin wpada jej w oko. Pociąga fizycznie
i wzbudza tkliwość (za dwa lata zwierzy się przyjaciółce, że dba o niego jak o
własne dziecko, a on w zamian kocha ją jak matkę). Z kolei Fryderyk w liście
pochwali się rodzicom tym spotkaniem. Ale dla wychowanego w prowincjonalnej
Polsce Frycka starsza, popalająca fajkę i nosząca się po męsku Sand to zjawisko
trudne do objęcia rozumem. Pisze im, że „twarz jej niesympatyczna”, a nawet
odpychająca.
Cóż z tego. Po kilkunastu miesiącach podchodów zostaną
kochankami, a dwa lata po recitalu w salonie D’Agoult i Liszta popłyną na
Majorkę, by uciec od paryskiej zimy. Ponurej i przeszywającej wilgotnym
chłodem. Liczą, że podróż będzie ku słońcu i zdrowiu, co na dobre wyjdzie i
Fryderykowi, i synowi George Sand – Maurice’owi. Solange, jej młodszej córce,
też przyda się słońce. Matka liczy, że łagodny klimat uczyni ją mniej krnąbrną.
Jest jeszcze cel trzeci: para chce umknąć przed
rozplotkowanym towarzystwem.
Podróż na Majorkę: nadzieja na słońce i zdrowie
Ich podróż w 1838 r. wygląda tak: najpierw parostatkiem po
Sekwanie, potem cztery dni i noce w dyliżansie przez Lyon i Nîmes do Perpignan,
stamtąd jeszcze powozem do Port-Vendres nad Morzem Śródziemnym.
Tam wsiadają na statek, ale tylko do Barcelony, gdzie
towarzystwo – w oczekiwaniu na parowiec „El Mallorquin” – spędza pięć dni.
Kilkanaście ostatnich godzin na jego pokładzie to drobiazg (choć Chopin i
Solange rzygają jak koty). W końcu 8 listopada przed południem lądują w Palmie,
stolicy wyspy. Od wyjazdu z Paryża minęły trzy tygodnie.
Ale humory dopisują, bo na Majorce pogoda jak drut. „Było
dla nas wielką przyjemnością, po pierwszych atakach zimy, móc zostawić
przeciwnika w tyle” – notuje Sand. Teraz tylko znaleźć odpowiednią
kwaterę i można zaczynać zimowanie.
Pierwsze rozczarowania na Majorce
W 1838 r. turystyka na
Majorce nie jest nawet w powijakach. Ona nie istnieje. Przybysze z Paryża są
awangardą zjawiska, które 150 lat później diametralnie odmieni oblicze tej
ziemi. Na dobre i złe (ostatnio raczej z przewagą tego drugiego).
Na razie okazuje się, że hiszpańscy wyspiarze nie bardzo
wpisują się w przywiezione z Francji oczekiwania. I że ci, którzy reklamują
Majorkę jako „gościnny i zasobny kraj”, wpuścili ich w maliny. Albo żyli
iluzją.
Na obcych patrzy się tu bowiem krzywo. Trudno rozsądzić, co bardziej niepokoi wyspiarzy: salwy kaszlu Chopina, George i Solange noszące spodnie czy absencja rodziny na niedzielnej mszy? A może chodzi o to, że po parysku noszą wysoko nosy? Prymat francuskiej kultury na Majorkę nie dotarł. Dla konserwatywnych miejscowych ta dziwna rodzina to nie powiew wielkiego świata, a szerzący zgorszenie poganie.
Szukają więc noclegu, ale to nie prosta sprawa. Kwatery w
Palmie można policzyć na palcach. Nikt nie chce ich pod swoim dachem. Sand
pisze z goryczą, że gościnność jest tu na pokaz, ogranicza się do słów, a w
Palmie „trzeba być poleconym i zaanonsowanym dwudziestu jak
najznamienitszym osobom i być oczekiwanym od wielu miesięcy, żeby mieć nadzieję
na sypianie gdzie indziej niż na polu”.
Znajdują w końcu dwa pokoiki w szemranej okolicy wyposażone
w polówkę „z materacem miękkim i wypukłym jak dachówki” i słomiane krzesło.
Zamiast szyb w oknach krata uwita z gałązek. Ktokolwiek zapragnąłby je oszklić,
najpierw musi zamówić ramę u stolarza. Tak samo rzecz się ma z wstawianiem
drzwi.
George nie mieści się w głowie, że na jedno i drugie czeka
się tu miesiącami, a kosztują niemało. Kto raz się ich dorobi, zabiera je
później ze sobą przy przeprowadzce. Jak meble, których także tu nie
zbywa. Mucha calma – mawia się tutaj, „zachowaj spokój”. Ale
Sand daleko od bycia nawet trochę calma.
„Czyżby więc, kiedy już popełniło się głupotę i
przyjechało tutaj, jedynym sposobem naprawienia jej było stąd wyjechać?” –
pisze.
Zimny deszcz i choroba Chopina
Wtedy na scenie pojawia się señor Gómez z propozycją.
Potrzebujecie kwatery? Proszę bardzo, mam umeblowaną willę Son Vent z ogrodem.
Dostępna od zaraz w atrakcyjnej cenie.
Willa okazuje się wiejskim domem. Pobielone wapnem ściany,
stół z surowego drewna i łóżka zmontowane z desek wspartych na kozłach. Za to
większość okien ma szyby. Dziś to przedmieścia Palmy, wtedy dom stał wśród
sadów migdałowych, drzewek cytrusowych i gajów oliwnych.
„To ziemia obiecana, (...) jesteśmy zachwyceni” – oznajmia
Sand. „Niebo jak turkus, morze jak lazur, góry jak szmaragdy, powietrze
jak w niebie” – wtóruje jej Chopin.
Spacerują, dzieci zbierają kamienie i patyki (miejscowi
biorą ich w związku z tym raz za aptekarzy, a raz za idiotów). Sand do piątej
rano przesiaduje na tarasie, chłonie piękno. Zachwytom nie ma końca – dopóki
nie psuje się pogoda.
Son Vent po katalońsku znaczy „to jest wiatr”. Że posiadłość nazwano nie bez powodu, towarzystwo przekonuje się po trzech tygodniach sielanki, gdy temperatura spada, a z nieba spada biblijny potop. Kapie z sufitów, cieknie po ścianach, w pokojach hulają przeciągi. Zimowy Paryż nagle nie wydaje się wstrętny: tam można ogrzać się przy kominku. Tu nie ma kominków, tylko małe piecyki, które dają więcej dymu niż ciepła.
Skutek: Chopin choruje „jak pies”. Do Son Vent pielgrzymują
lekarze, rzekomo najsławniejsi na Majorce. „Jeden wąchał, com pluł,
drugi stukał, skądem pluł, trzeci macał i słuchał, jakem pluł. Jeden mówił, żem
zdechł, drugi – że zdycham, 3-ci – że zdechnę”.
Niesie się fama, że Fryderyk zaraża „chorobą
piersiową”. Że trzeba się ich wystrzegać, omijać łukiem. Nie żeby wcześniej
witano ich z otwartymi ramionami, ale teraz są już persona non grata.
Señor Gómez listownie wymawia im dom. Oraz żąda odmalowania Son Vent, wystawia
słony rachunek za sprzęty i wysłużoną pościel. Wszystko, czego dotknęli, jest
przesiąknięte zarazą. Albo sobie to zabiorą, albo on to spali.
W klasztorze Valldemossa
Co zrobić w tej sytuacji? Wsiadać na statek powrotny albo
zaszyć się gdzieś na prowincji.
Kochankowie wybierają opcję numer dwa i zaszywają się w
Valldemossie – górskiej wiosce z długą tradycją w tej dziedzinie. Stuleciami
zaszywali się w niej mężczyźni, którzy radykalnie odrzucali świat, a służył im
do tego klasztor kartuzów. Później – gdy konwent rozwiązano – w eremie zaszywali
się co bogatsi mieszkańcy Palmy, by ulżyć sobie od nieznośnego skwaru.
Ale w grudniu było po sezonie, a ostatni tymczasowy lokator
właśnie pakował manatki. Był to „pewien Hiszpan, uchodźca polityczny”, który
teraz musiał pilnie uciekać dalej.
 |
| Valldemossa na pocztówce z Majorki // Fot. erika8213 / Adobe Stock |
To tak, jakby zamieszkać w scenerii z powieści gotyckiej.
George daje się uwieść tej wizji. Nazwie Valldemossę najbardziej poetyczną
siedzibą świata. W celi napisze powieść „Spiridion”, w której zakonnego
nowicjusza nęka duch założyciela klasztoru.
Chopin też pracuje, a przynajmniej pracować chciałby. Z
Paryża przywiózł zamówienie na preludia, ale trudno komponować, bębniąc o blat
stołu. „Nie ma tu fortepianu, w tym względzie to dziki kraj”.
Wypożyczony instrument okazuje się rozklekotanym rzęchem, a zamówione pianino –
gdy w końcu dopłynie na Majorkę – aresztują celnicy. Za wykupne można kupić
drugi instrument. Odesłać z powrotem do Francji też niemożliwe. Ewentualnie
pianino można utopić w morzu. Urząd uda, że nie widział.
Dwa tygodnie trwa szarpanina, by instrument w końcu trafił
do Valldemossy. Nie za darmo. Chopin skomponuje na nim (choć może bliższe
prawdy byłoby stwierdzenie: szlifuje) Preludium z op. 28 nr 15 „Deszczowe”.
Dlaczego Majorka stała się piekłem
W którym momencie Aurora i
Fryderyk zaczynają mieć dosyć Majorki?
Gdy w Palmie nikt ich nie chce przyjąć na noc?
Gdy leje im się na głowy w Son Vent?
Gdy on zapada na zdrowiu, a pomoc lekarska kończy się na
wystawieniu rachunku za wizytę?
Gdy señor Gómez wyrzuca ich z domu i grozi procesem?
Gdy celnicy aresztują pianino?
Gdy mieszkańcy Valldemossy obrzucają kamieniami Maurice’a,
bo uznają jego szkic klasztoru za profanację?
Gdy nazywają ich poganami, mahometanami i żydami?
Gdy przyłapują miejscowego stolarza na kradzieży szczoteczki
do zębów i kilku innych przyborów toaletowych?
Gdy lokatorka sąsiedniej celi wyjada im co lepsze kąski z
garnków?
Gdy na zmianę z dziećmi muszą trzymać straż przy zapasach,
by ich nie podkradała?
Gdy orientują się, że utrzymanie stało się droższe niż
„księcia w Paryżu”, bo wszystko kupują po zawyżonych cenach?
Gdy nowy rok 1839 przynosi jeszcze więcej deszczu i
powodzie?Barcelona, Walencja, Sewilla i stołeczny Madryt: w kilkudziesięciu
miastach Hiszpanie wychodzą na ulice, żądając prawa do godnego mieszkania. Ceny
na rynku nieruchomości rosną coraz bardziej, także za sprawą masowej turystyki.
Gdy Chopin znów choruje?
Gdy wieśniacy urządzają w klasztorze ostatki tak
przerażające, jakby wyreżyserował je Goya?
A może, gdy wieśniaczki przekonują Aurorę, że jej ukochany
pójdzie do piekła, bo jest gruźlikiem i się nie spowiada?
Powrót z Majorki i gorzkie wspomnienia
Te dwa wyobrażenia – od „ziemi obiecanej” do „oby
moja noga nigdy więcej nie postała w Hiszpanii” – dzieliły trzy
miesiące. George Sand stwierdziła potem, że w tym czasie postarzała się o 10
lat.
Tymczasem wyspa miała dla nich jeszcze pożegnalny prezent:
powrót statkiem pełnym wieprzów. W lutym 1839 r. nie było innego sposobu, by
„opuścić ten przeklęty kraj”, niż w towarzystwie żywego towaru eksportowego
Majorki. Statek – pływający chlew. Pasażerowie – na doczepkę, uwięzieni w
kajutach, póki ostatnie prosię nie zejdzie na ląd w Barcelonie.
Po drodze noc z piekła rodem, a właściwie – noc z chorobą
morską, bezlitosną dla pasażerów i frachtu. Gdy świnie traciły animusz,
uzbrojona w pejcze i co kto miał pod ręką załoga brała się do bezlitosnego
okładania stada. Byleby zmusić zwierzęta do ruchu, co zapobiegało mdłościom.
Kwiki bólu, wrzaski zachęty do chłosty, odór odchodów i tak
w koło Macieju. Przez całą noc. Pasażerami nikt się nie przejmował.
Paradoks: jak Chopin i Sand rozsławili Majorkę
„Wydawało nam się, jakbyśmy odbyli podróż dookoła świata
i opuścili dzikusów Polinezji, by wrócić do świata cywilizowanego” –
napisze George Sand w wydanej trzy lata później „Zimie na Majorce”.
W książce nie szczędzi przymiotników w opisach urody i różnorodności wyspy. Tylko że raj okazał się zamieszkany przez szorstkich autochtonów, którym nie podobały się ani grzeszne obyczaje kochanków, ani prątkujący Chopin. Sand im tego nie zapomni. W książce nazywa ich małpami, barbarzyńcami, złodziejami. Z wyżyn paryżanki podkpiwa z ich dewocji, lenistwa, zidiocenia. Wypomina, że „oszukują, zdzierają, kłamią” i za wszystko liczą sobie o wiele za dużo pieniędzy.
 |
| Brązowa rzeźba Fryderyka Chopina autorstwa Zofii Wolskiej w ogrodach klasztornych w Valldemossie// Fot. Steve Taylor ARPS / Alamy / Be&W |
Dziś przekład na polski „Zimy na Majorce” łatwiej dostać na
Majorce niż w Polsce. A wokół pobytu kochanków zbudowano romantyczną legendę.
Fakt, że w rankingu sympatii Sand i Chopin plasowali się na Majorce tylko
szczebelek wyżej od dziury w moście, zgrabnie się przemilcza. To, czego nie
spalono, teraz czci się jak relikwie, a odwiedzający dawną kartuzję w
Valldemossie głowią się, dlaczego pamiątki rozbite są na dwie cele z osobno
płatnym wstępem.
Para zimowała w czwartej celi – to pewne. Ale która to „ta”
czwórka, już pewne nie było. Dlatego dwie cele pretendowały do bycia tą
właściwą. Spór trwał 80 lat, aż rozstrzygnął go sąd. Koronnym dowodem okazała
się perspektywa, z której Maurice narysował kościelną dzwonnicę.
W namaszczonej wyrokiem sądu celi stoi osławione pianino, w
fałszywej – pod warstwą narzut – fortepian, na którym Chopin nigdy nie grał
(choć latami twierdzono co innego). Ale to ta druga cela przebija czwórkę
zbiorem chopinianów: od listów i autografów po osobiste drobiazgi pokroju
pukiel włosów, grzebyk z kości słoniowej Chopina czy fular, którym pisarka
obwijała szyję.
W 2004 r. rząd lokalny Majorki nadał George Sand honorowy
tytuł Hija Adoptiva (adopcyjna córka) – przyznawany osobom,
które choć nie urodziły się na miejscu, to wniosły wybitny wkład w rozwój
Majorki, jej kulturę czy historię.
Jednak Aurora nie ma swojego pomnika w Valldemossie – w
odróżnieniu od Chopina i innych zasłużonych postaci związanych z wioską.
__________________________________________________________________________
*ZOFIA JURCZAK jest absolwentką kulturoznawstwa i Polskiej Szkoły Reportażu. Autorka strony podrozepokulturze.pl oraz książek krajoznawczych (m.in. „Kraków. Nieprzewodnik dla turystów i mieszkańców” i „Japonia. Kraj możliwości”). Prowadzi autorskie spacery po Krakowie.
MAJORCA 1838/1839
Fryderyk
Chopin - the music he composed, which has ennobled the world for over two
hundred years and the details of his short life, which could be bestowed upon
several figures, have a timeless dimension and are always with us, but during
the International Piano Chopin Competition (which is currently underway), they acquire a special
aura. Chopin's profound significance for the world's cultural heritage is being discussed, rediscovered, described and exhibited. In this vast
collection, I found a gem – an article by Zoffia Jurczak*, published in
Tygodnik Powszechny (40/2025). The Tygodnik editors have agreed to publish the
text of the article here in my English translation and to reprint it in Polish,
exclusively for my readers. Thanking the editors for their kindness, I invite
you to read it.
Chopin
and George Sand in Majorca:
A Vacation That Turned into a Nightmare
Zofia Jurczak - Tygodnik Powszechny
187 years
ago, two lovers, Frédéric Chopin and George Sand, fled wintry Paris for
Majorca. They hoped to have a wonderful time there. The journey turned out to
be Gothic horror.
She didn’t mince her words. “Another month in Spain and we would both have died, Chopin and I—he of melancholy and disgust, I of anger and outrage.” In the same letter, George Sand swore that if she were ever to write about Majorca, “it would be only in bitterness.” She kept her word.
In the end, however, Majorca would have the last laugh. But let's consider
things one by one..
Chopin
and George Sand: The Beginnings of a Romance
They met at a social evening hosted by Countess Maria d’Agoult and Franz Liszt
in November 1836. Twenty-six-year-old Fryderyk Chopin was not yet as famous as Liszt, but his
reputation as a piano virtuoso and more than a talented composer already
preceded him. He dressed like a dandy, had a thick mane of hair, and coughed
“with infinite charm.” He was hard to forget.
Chopin came
to Liszt’s to perform on the concert grand piano. He avoided performing before large
audiences—stage fright held him back—but he enjoyed small gatherings. That
evening, the crème de la crème surrounded the pianist: from Mickiewicz to
Heine, and among them 32-year-old Aurore Dupin, who had freed herself from her
dissolute husband, a baron who had been cheating on her with his servants,
earned her living by writing novels under the pseudonym George Sand, and
was by no means penniless.
The frail,
stick-thin Chopin caught her eye. She found him physically attractive and
aroused her tenderness (two years later, she would confide in a friend that she
cared for him like a child of her own, and he, in turn, loved her like a
mother). And Fryderyk boasts about meeting her in a letter to his parents. But
for Chopin, raised in provincial Poland, the older, pipe-smoking,
trouser-wearing Sand was something beyond comprehension, therefore he added in
his letter that “her face was unsympathetic,” even repellent.
Nevertheless,
after a dozen or so months of hesitant courtship, they became lovers, and two
years after the recital in the d’Agoult–Liszt salon, they set sail for Majorca—to
escape the Parisian winter: gloomy, damp, and bone-chilling. They hoped the
trip would bring sunshine and health, both for Fryderyk and for George Sand’s
son, Maurice. Solange, her younger daughter, could also use some sun; her
mother hoped the gentle climate would make her less defiant.
There was a
third reason, too: the couple wanted to flee the gossiping circles of Parisian
society.
Journey
to Majorca: The Hope for Sun and Health
Their
journey in 1838 went like this: first a steamboat down the Seine, then four
days and nights in a stagecoach through Lyon and Nîmes to Perpignan, and from
there by carriage to Port-Vendres on the Mediterranean. There, they boarded a ship—but only as far as Barcelona, where they spent five
days waiting for the steamer El Mallorquín. The final leg of the trip, a
dozen or so hours at sea, was a trifle (though Chopin and Solange vomited like
cats). Finally, on November 8 before noon, they landed in Palma, the island’s
capital. Three weeks had passed since leaving Paris.
However,
spirits were high because the weather in Majorca was glorious. “It was a great
pleasure for us, after the first attacks of winter, to leave our enemy behind”,
Sand wrote. Now they only needed to find suitable lodgings, and their wintering
could begin.
First
Disappointments in Majorca
In 1838,
tourism in Majorca was not even in its infancy—it didn’t exist at all. The
visitors from Paris were the avant-garde of a phenomenon that, 150 years later,
would completely transform the island—for better and for worse (lately, more of
the latter).
However, it
quickly became clear that the Spanish inlanders were unable to live up to the
expectations they had brought from France. Apparently, those who had described
Majorca as a “hospitable and prosperous land” had misled them—or lived under an
illusion.
The locals
viewed foreigners with suspicion. It’s hard to say what disturbed them more:
Chopin’s coughing fits, George and Solange wearing trousers, or the family’s
absence from Sunday Mass. Or perhaps it was their Parisian airs? The primacy of
French culture had not reached Majorca, yet. To the conservative locals, this
strange family were not sophisticated cosmopolitans but scandalous pagans.
Finding
lodgings proved no easy task. The
availability of accommodation in Palma could be counted on the fingers of one
hand, and no one wanted them under their roof. Sand wrote bitterly that
hospitality there was only to show off. In Palma, “one must be recommended
and announced to twenty of the most distinguished persons and be expected for
many months in advance to have any hope of sleeping anywhere other than in the
open field.”
They
finally found two tiny rooms in a shabby neighborhood, furnished with a cot
“whose mattress was as soft and rounded as roof tiles” and a straw chair.
Instead of windowpanes, there was a lattice woven from twigs. Anyone wishing to
install glass first had to commission a frame from a carpenter—and the same
applied to fitting doors.
George
could hardly believe that one had to wait months for either, and that both cost
a fortune. Those who managed to acquire them took them along when they
moved—just like furniture, which was also scarce. Mucha calma—“stay
calm,” the locals would say. But Sand was anything but calma.
“Is it
possible,” she wrote, “that once one has made the mistake of coming
here, the only way to correct it is to leave?”
Cold
Rain and Chopin’s Illness
Then, a man
named Señor Gómez appeared with a proposal. You need lodgings? No problem—I
have a furnished villa, Son Vent, with a garden. Available immediately,
and at an attractive price.
The “villa”
turned out to be a country house: whitewashed walls, a rough wooden table, and
beds cobbled together from planks resting on sawhorses. Fortunately, most of
the windows had real glass panes. Today, the area is part of Palma’s suburbs,
but back then the house stood among almond orchards, citrus trees, and olive
groves.
“It is
the Promised Land (...) we are delighted,” wrote Sand. “The sky is
turquoise, the sea azure, the mountains emerald, the air heavenly,” echoed
Chopin.
They went
on walks; the children collected stones and sticks (the locals took them sometimes
for pharmacists, and sometimes for idiots). Sand sat on the terrace until five
in the morning, reveling in the beauty. Their delight seemed endless—until the
weather broke.
Son Vent means “It is wind” in Catalan. And
not without reason, as the company discovered after three weeks of bliss. The
temperature dropped, and a biblical deluge fell from the sky. Water dripped
from ceilings and streamed down walls; drafts howled through the rooms.
Suddenly, wintery Paris no longer seemed so dreadful. At least there one could
warm up by a fireplace. Here, there were none—only tiny stoves that produced
more smoke than heat.
The result:
Chopin fell “sick as a dog.” Doctors flocked to Son Vent—supposedly all the
most famous on Majorca. “One sniffed what I spat, another tapped where I
spat, a third prodded and listened as I spat. One said I was dead, another that
I was dying, the third that I would die.”
Rumors
spread that Chopin carried a “disease of the chest.” People were told to keep
their distance, to avoid them altogether. Not that they had been warmly
received before—but now they were truly persona non grata. Señor Gómez
sent them a letter canceling the lease and demanding payment for repainting Son
Vent, plus a hefty bill for furnishings and worn-out bedding. Everything
they had touched was, he claimed, infected. Either they took it with them—or he
would burn it.
What to do
now? Board the returning ship—or hide somewhere deep in the countryside?
The lovers
chose the second option and withdrew to Valldemossa, a mountain village
with a long tradition of seclusion. For centuries, men who rejected the world
had taken refuge there in a Carthusian monastery. Later—after the order was
dissolved—wealthier residents of Palma used its hermitage as a summer retreat from
the oppressive heat.
But this
was December, off-season, and the last temporary tenant—a “certain Spanish
political refugee”—was just packing to leave in haste, because he had to
urgently run away.
Sand and
Chopin took over his cell: three rooms with a garden full of oranges and
lemons, a covered patio, and a small stove “which caused headaches and dry
lungs.” Hardly luxurious, but it would do. The rent was low, and beyond the
threshold of this “tall coffin” (as Chopin described it) stretched a medieval
monastery full of nooks and crannies and mysteries.
It was like
living inside a Gothic novel. George was enchanted by the setting, calling
Valldemossa “the most poetic dwelling in the world.” There she wrote her novel Spiridion,
about a monastic novice haunted by the ghost of the monastery’s founder.
Chopin,
too, tried to work—or at least wanted to. He had brought with him a commission
from Paris: a set of preludes. But it was hard to compose while drumming your
fingers on the tabletop. “There is no piano here; in that respect, this is a
savage country.”
The rented
instrument turned out to be a wobbly wreck, and the ordered piano—when it
finally arrived on the island—was seized by customs officers. The ransom
demanded for its release could have bought another piano. Sending it back to
France was impossible; the only alternative, they were told, was to throw it
into the sea, and the authorities would pretend not to notice.
After two
weeks of wrangling, the instrument finally reached Valldemossa—at a steep
price. On it, Chopin composed (or, more accurately, refined) his Prelude in
D-flat Major, Op. 28 No. 15, the famous “Raindrop Prelude.”
At what
point did Aurore and Fryderyk have enough of Majorca?
When no one in Palma would take them in for the night?
When rain poured through the roof in Son Vent?
When he fell ill and the doctors’ “treatment” ended with a bill?
When Señor Gómez threw them out and threatened to sue?
When customs officers seized the piano?
When the villagers of Valldemossa threw stones at Maurice for sketching the
monastery, calling it blasphemy?
When they were labeled pagans, Mohammedans, and Jews?
When they caught a local carpenter stealing a toothbrush and other toiletries?
When the neighbor helped herself to their food from the pots?
When they had to take turns guarding their supplies from theft?
When they realized the cost of living had grown higher than that of “a prince
in Paris,” because everything was sold to them at inflated prices?
When the new year of 1839 brought even more rain and flooding?
When Chopin fell ill again?
When peasants held a carnival in the monastery so wild it might have been
staged by Goya himself?
Or when peasant women warned Aurore that her beloved would go to hell because
he was consumptive and never went to confession?
Return
from Majorca and Bitter Memories
Just three
months separated two visions: from “the promised land” to “may my
foot never again touch Spanish soil.” George Sand later said that in that
short time she had aged ten years.
The island,
however, had one more farewell gift: a return voyage on a ship full of pigs. In
February 1839, there was no other way to “leave that accursed country” than in
the company of Majorca’s most famous export—live swine. The vessel was a
floating pigsty; passengers were an afterthought, locked in their cabins until
the last pig was unloaded in Barcelona.
The crossing was a night from hell—or rather, a night of relentless seasickness for both passengers and cargo. When the pigs began to falter, the crew, armed with whips and whatever they could grab, beat them to keep them moving—motion prevented nausea, they said. The ship rang with squeals of pain, shouts, curses, and the stench of filth, hour after hour. No one cared about the human passengers.
The Paradox: How Chopin and Sand Made Majorca Famous
“It felt
as though we had traveled around the world and left behind the savages of
Polynesia to return to civilization,” Sand wrote three years later in A
Winter in Majorca.
In the
book, she did not spare adjectives when describing the island’s beauty and
diversity. Yet the paradise had turned out to be inhabited by coarse natives
who disapproved of the lovers’ “sinful ways” and Chopin’s tubercular cough.
Sand never forgave them. She called the islanders monkeys, barbarians, and thieves.
From the heights of Parisian superiority, she mocked their piety, idleness, and
stupidity. She accused them of cheating, overcharging, and lying.
A Winter
in Majorca is full
of such laments. But far from harming the island’s image, the book did the
opposite—Sand opened the floodgates for tourism. The numbers say it all: in
2024, Palma’s airport handled over 33 million passengers—more than
Warsaw and Kraków combined—and the ferries and cruise ships hardly arrived
empty.
Today, a
Polish edition of A Winter in Majorca is easier to find on Majorca than
in Poland. Around the lovers’ stay, a whole romantic legend has been built. The
fact that at one time Sand and Chopin enjoyed only slightly more sympathy in
the local community than a hole in the bridge is naturally passed over in
silence. What wasn’t burned is now venerated like a relic, and visitors to the
former Carthusian monastery in Valldemossa still puzzle over why the souvenirs
are divided between two separate cells—each with its own entrance fee.
The couple
stayed in the fourth cell—that much is certain. But which “number four”
it remained unclear. Two different cells claimed authenticity. The dispute
dragged on for eighty years before being settled in court. The decisive proof
turned out to be the perspective from which Maurice had drawn the monastery’s
bell tower.
The famous
piano stands in the court-approved cell; in the “false” one—hidden under layers
of fabric—a grand piano that Chopin never played (though for years, people
claimed otherwise). Yet that second cell wins the hearts of visitors with its
collection of Chopiniana: letters, autographs, and personal relics such
as a lock of Chopin’s hair, an ivory comb, and the scarf Sand used to wrap
around her neck.
In 2004,
the local government of Majorca awarded George Sand the honorary title Hija
Adoptiva (“Adoptive Daughter”)—granted to individuals not born on the
island but who have made a significant contribution to its culture or history.
Yet Aurore
Dupin—George Sand—has no monument in Valldemossa, unlike Chopin and other
figures linked to the village.
__________________________________________________________________________
*Zofia Jurczak, a cultural studies graduate and
alumna of the Polish School of Reportage. She is the author of travel books
such as Kraków. Nieprzewodnik
dla turystów i mieszkańców and Japonia. Kraj możliwości, runs
the website podrozepokulturze.pl, and leads popular proprietary walks around Krakow.
